Άρθρο του Θ. Μ. Βερέμη
Την άτυπη συμμαχία Πούτιν-Ερντογάν με σημαντικότερη εκδήλωση
της τουρκικής συμπαράστασης την άρνηση επιβολής κυρώσεων στη Ρωσία είχαν
προαναγγείλει πράξεις αυταρχισμού των δύο καθεστώτων.
Η πρώτη από τις γνωστές πράξεις εκβιασμού του Πούτιν ήταν
προς τον ιδιοκτήτη του ανεξάρτητου τηλεοπτικού δικτύου ΝTV Βλαδίμηρου Γκουσίνσκι
ο οποίος ασκούσε ενοχλητική κριτική στο καθεστώς. Ο Γκουσίνσκι κατηγορήθηκε για φοροδιαφυγή και
οικονομικές ατασθαλίες και πληροφορήθηκε ότι αν δεν άλλαζε στάση θα κατέληγε
στη φυλακή. Προτίμησε να εγκαταλείψει τη
Ρωσία και το NTV, έγινε μέρος της γνωστής ενεργειακής εταιρείας Gazprom.
Στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας ο Πούτιν φρόντισε να
στείλει το μήνυμα ότι οι επιχειρηματίες ήταν ελεύθεροι να σωρεύσουν πλούτη
εφόσον δεν ανακατεύονταν στην αντιπολίτευση κατά της κυβέρνησης.
Ο δισεκατομμυριούχος Μπόρις Μπερεζόφσκι του καναλιού ORT
θεώρησε ότι είχε την οικονομική δύναμη να αγνοήσει τις απειλές Πούτιν και
συνέχισε τις επικρίσεις του κατά των κρατούντων. Η απάντηση του Πούτιν ήταν ανάλογη με την προηγούμενη
να ανοίξει δηλαδή τα φορολογικά βιβλία του επιχειρηματία και να διατάξει τη φυλάκισή
του. Ο Μπερεζόφσκι δραπέτευσε στο
εξωτερικό και η επιχείρησή του περιήλθε στον έλεγχο του Πούτιν. Το γνωστότερο παράδειγμα Ρώσου ολιγάρχη που
πλήρωσε το τίμημα της ανυπακοής του ήταν του Μιχαήλ Χοντορκόφσκι μεγαλομετόχου
του πετρελαϊκού κολοσσού Yukos. Ο
πλουσιότερος από τους ολιγάρχες, ο Χοντορκόφσκι υποστήριξε το κόμμα Yabloko,
που ασκούσε δριμύτατη αντιπολίτευση στην κυβέρνηση Πούτιν. Υπήρχε ακόμα η φήμη ότι ο Ρώσος μαικήνας
φιλοδοξούσε με τη βοήθεια μελών της Δούμας (κοινοβούλιο) να διεκδικήσει την προεδρία
της Ρωσίας. Το 2003 ο Χοντορκόφσκι
συνελήφθη για φοροδιαφυγή και άλλες οικονομικές κατηγορίες και καταδικάστηκε σε
φυλάκιση δέκα ετών. Όλα τα σημαντικά
κόμματα υπέστησαν τις συνέπειες του φόβου της καταστολής. Το πόσοι πλήρωσαν την αντίθεσή τους με τον Πούτιν
με το ακριβότερο νόμισμα δεν το γνωρίζουμε αν και κάποιοι βρέθηκαν νεκροί
οικογενειακώς στο εξωτερικό. Οπωσδήποτε
το είδος των ολιγαρχών επωάστηκε κυρίως επί Πούτιν με ιδιοποίηση δημόσιων
οργανισμών του σοβιετικού καθεστώτος. Βέβαια η πρόοδος των επιχειρηματιών αυτών
εξαρτήθηκε από τη σχέση τους με την εξουσία.
Ο γνωστότερος από τους εγκάθειρκτους είναι ένας πολιτικός
εχθρός του Πούτιν ο Αλεξέι Ναβάλνι (δικηγόρος, ακτιβιστής), που υφίσταται τα
δεινά της φυλακής γιατί αντιτάχθηκε στον μεγάλο αρχηγό.
Στην Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στόχος έγινε ο
όμιλος Ντογκάν με επικεφαλής τη «Χουριέτ» και πολλούς τηλεοπτικούς σταθμούς. Οι κοσμικές αντιλήψεις του Ντογκάν δεν άρεσαν
στον θρησκευόμενο ηγέτη του ΑΚΡ, με αποτέλεσμα το 2009 να επιβληθεί στον όμιλο
πρόστιμο 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ο
όμιλος πούλησε μέρος της περιουσίας των σταθμών και των εφημερίδων τα οποία
περιήλθαν στον έλεγχο του ΑΚΡ.
Ανάλογη τακτική ακολούθησε ο Ερντογάν με κόμματα που
προέρχονταν από πλούσιους επιχειρηματίες. Στις εκλογές του 2004 εμφανίστηκε το Νέο Κόμμα
GP, το οποίο χρηματοδοτούσε ο βαθύπλουτος επιχειρηματίας Τζεμ Οζάν. Οι κατηγορίες τις οποίες εξαπέλυσε ο Ερντογάν
εναντίον του τον ανάγκασαν να καταφύγει στη Γαλλία. Όταν ο τεράστιος όμιλος Κοτς κατηγορήθηκε για
συμπαράσταση στους διαδηλωτές του πάρκου Γκεζί το 2013, φρόντισε να αλλάξει
πορεία.*
Όμως η ομοιότης των δύο δεν περιορίζεται στην εσωτερική
αυταρχική τους πολιτική, αλλά αφορά και τους εκβιασμούς. Προς το παρόν πάντως δεν φαίνεται να
εξασφαλίζουν τα ερείσματά τους στο εξωτερικό. Ο Πούτιν στην Κίνα του Σι και ο Ερντογάν στο
Κογκρέσο των ΗΠΑ συναντούν άρνηση σύμπλευσης. Οι επιλογές των δύο διαρκώς σμικρύνονται.
Η κινητοποίηση νέας επιστράτευσης προκάλεσε κύμα φυγής από
τη Ρωσία ατόμων σε ηλικία που τους επιτρέπει να φοβούνται μήπως βρεθούν να
πολεμούν για μια χαμένη υπόθεση. Το
διάτρητο δημοψήφισμα που οδήγησε στην προσάρτηση του Ντονμπάς στη ρωσική
επικράτεια οδηγεί τον Πούτιν σε απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων αν η Ουκρανία
επιχειρήσει να ανακαταλάβει αυτά τα «ρωσικά» πλέον εδάφη. Η δολιοφθορά στη γέφυρα που συνδέει την
Κριμαία με τη Ρωσία ήταν ένα ακόμα χτύπημα για τον Πούτιν.
Οι δυο εταίροι απέτυχαν να εκβιάσουν συμμάχους τους να
αποδεχθούν την πολιτική τους. Η Ρωσία
την Κίνα και η Τουρκία τις ΗΠΑ. Η πρώτη
χρησιμοποιεί ως όπλο το αέριο, ενώ η δεύτερη τις απειλές κατά της Ελλάδας σε
πολλά μέτωπα προκειμένου να εξασφαλίσει την αγορά των F-16. Πρόσφατα υπέγραψε παράνομη συνθήκη με τη Λιβύη
για την αναζήτηση πηγών ενέργειας στην υφαλοκρηπίδα της Κρήτης.
Ο Θάνος Μ. Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής στο Εθνικό
και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
* Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Steven Levitsky και
Daniel Ziblatt, «Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες», Μεταίχμιο, 2018
ΠΗΓΗ: Τα Νέα
